Cuốn "Lịch sử suy vong của đế chế La Mã" (tác giả Edward Gibson thế kỷ 18) không so sánh được với cuốn "Thiên đường đã mất" nhưng cũng là một cuốn tuyệt hay, và cuốn "Những quy tắc thứ nhất" của Herbert Spencer không thuộc loại thơ mà cũng là một sản phẩm cao cả của nhân loại. Thành thử chúng tôi không thể . Có thể nói rằng cảm giác luôn luôn ngóng trông, mong mỏi đó, hễ sống thì phải có, không thể tách nó ra khỏi đời sống được.
Bây giờ chúng ta kiểm điểm lại xem mỗi ngày để dành thì giờ được bao nhiêu. Thế thì tại sao bạn không chịu bỏ ra một chút công săn sóc cái bộ máy tế nhị hơn là trí óc, nhất là khi chẳng cần nhờ ai giúp sức cả? Tôi muốn bạn dùng thì giờ đi từ nhà tới sở để làm công việc thuộc về nghệ thuật sống đó. Còn đi trên đường hoặc ngồi trong góc xe mà tập trung tư tưởng thì ai mà biết được? Có thằng tướng ngu nào cười bạn đâu?
Bạn không biết chơi đàn, nhưng bạn có thể tìm hiểu về cách tổ chức một cuộc tấu nhạc. Bạn phải sống với số thời gian là 24 giờ một ngày. Xin bạn đừng tỏ vẻ mỉa mai khi nghe hai tên ấy.
Mà cũng không ai lãnh nó nhiều hơn hoặc ít hơn bạn. Bạn phải bảo vệ lòng tự trọng của bạn. Có thời giờ thì bạn có thể kiếm ra được tiền bạc - thường là như vậy.
Chúng ta có và luôn luôn đã có tất cả số thì giờ trời cho. Bạn làm việc quan trọng đó lúc nào? Theo tôi lúc thích hợp nhất là lúc đi từ sở về nhà. Vậy đợi tới tuần sau hoặc ngày mai là việc không lợi gì cả.
Xét kỹ, ta thấy tiền bạc là vật chất tầm thường nhất. Trong các loại văn, có lẽ nó bắt ta gắng sức nhiều hơn hết. Lẽ dĩ nhiên là bạn thích đọc báo (việc này có thể làm trong khi đợi bữa) hơn là nghĩ tới cái bổn phận bình thường mà quan trọng ấy - bổn phận tự xét mình - thì cái đó tùy bạn.
Nếu một người làm cho hai phần ba đời sống của mình tuỳ thuộc một phần ba còn lại, mà trong một phần ba này lại uể oải làm việc, thì làm sao hy vọng sống một cách đầy đủ được? Tiêu phí thì giờ hoặc làm một việc lăng nhăng thì dễ lắm; muốn làm cái gì khác thì phải thay đổi tập quán. Chính vì muốn thực hành chân lý sâu xa thường bị bỏ quên đó (chân lý ấy không phải tôi tự tìm ra đâu) mà tôi đã xem xét một cách thực tế và tỉ mỉ sự tiêu phí thời gian mỗi ngày.
Ở đây tôi chỉ muốn nhắc các bạn bẩm sinh không yêu văn rằng không phải chỉ có văn chương là nguồn độc nhất để hiểu biết. Trước khi ngừng bút, tôi không thể không kể qua những nguy hiểm đang rình rập bạn. Về điểm đó, tôi không cho rằng một thất bại vẻ vang lại hơn một thành công nho nhỏ.
Sau nầy, có dịp, tôi sẽ nói về văn chương. Vậy đợi tới tuần sau hoặc ngày mai là việc không lợi gì cả. Trong cái xứ sở của thời-gian, giàu nghèo cũng như nhau, khôn dại cũng như nhau.
trong chương trước, tôi đã kể tên Marc Aurele và Epictete. Đầy cả mặt đất, từng đóng ra đấy. Dùng thời gian đó cho hợp lý, cho hiệu quả là vấn đề khẩn cấp nhất.